انواع بیماری دیابت و راه‌های تشخیص آن

بیماری دیابت یا قند نوعی بیماری متابولیکی است. در این بیماری بدن فرد مبتلا، قادر به استفاده از کربوهیدرات یا همان قند به عنوان سوخت اصلی در بدن نیست.

این مشکل به دلیل اختلال در ترشح انسولین یا اختلال در پاسخ به انسولین و یا هر دو  این مشکل به وجود می‌آید. بیماری دیابت یک مشکل مزمن است که اگر به‌موقع تشخیص داده شود از عوارض ناتوان‌کننده آن می‌توان به‌خوبی پیشگیری کرد. متأسفانه نزدیک به ۱۱ درصد از جمعیت بالغ ایران دیابت دارند و باتوجه‌به افزایش میزان چاقی در جامعه ما تصور می‌شود این رقم روند روبه‌رشدی را در پیش داشته باشد. از طرفی عوارض بیماری دیابت هزینه بسیار سنگینی را برای فرد و جامعه به دنبال دارند.

چطور تشخیص دهیم که فردی به بیماری دیابت مبتلا شده است؟

تنها با دیدن علائم بیماری دیابت نمی‌توان مطمئن بود که فرد دیابت دارد. از جمله علائمی که دیابتی‌ها بیشتر عنوان می‌کنند تشنگی، دهان خشک و نوشیدن مایعات زیادتر از حد معمول است که تحت عنوان پر نوشی بین مردم شهرت دارد.

دیابتی‌ها احساس ضعف و گرسنگی دائمی دارند. گرسنگی و ولعی که با خوردن غذا نه‌تنها برطرف نمی‌شود بلکه ممکن است بیشتر هم بشود، به این علامت هم پرخوری گفته می‌شود.

تکرر ادرار و دفع بیشتر مایعات هم دیگر علامت اولیه بیماری دیابت می‌باشد و به نام پر ادراری  معرفی می‌شود.

راه تشخیص بیماری دیابت انجام آزمایش خون و رسیدن به پاسخ قطعی است. اگر جواب آزمایش فردی به این صورت باشد یعنی دیابت دارد.

• ۲۰۰≤ غیر از حالت ناشتا گلوکز پلاسما mg/dl
• قند خون ناشتا mg/dl 126 برای تشخیص دیابت انجام آزمایش خون با ۸ ساعت ناشتایی توصیه می‌شود.
• قند خون ۲ ساعت بعد از غذا خوردن ≤mg/dl 200
• تست HbA1c بالای ۵/۶%

تست HbA1C بیشتر به‌منظور بررسی نحوه کنترل قند خون استفاده می‌شود. این تست به‌نوعی نشانگر چگونگی کنترل قند خون در فاصله زمانی ۱۲-۸  هفته گذشته است. در زمینه تشخیص دیابت استفاده از این آزمایش همیشه پاسخگو نیست. در برخی موارد بهتر است همان اندازه‌گیری قند خون ملاک باشد که این موارد عبارت‌اند از:

1. دیابت بارداری
2. دیابت نوع یک
3. تشخیص دیابت در افراد تحت درمان با داروهای بالابرنده قند خون مثل استروئیدها و برخی داروهای اعصاب و روان
4.  افراد با سابقه بیماری‌های جدی پانکراس و جراحی پانکراس

در بیماران با گزارش علایم دیابت به مدت بیش از دو ماه، از این تست برای تشخیص دیابت استفاده نمی‌شود.

انواع دیابت

بیماری دیابت را بسته به علت بروز و سن بروز آن طبقه‌بندی می‌کنند. در همه انواع دیابت وجه مشترک عدم توانایی بدن در استفاده از انسولین و یا عدم تولید انسولین به چشم می‌خورد.

۱) دیابت نوع یک

دیابت نوع ۱ که به نام دیابت وابسته به انسولین یا دیابت جوانی نامیده می‌شود بیشتر در دوره کودکی یا نوجوانی بروز می‌کند. به دلیل ترشح کم انسولین از لوزالمعده درنتیجه از بین رفتن عملکرد سلول‌های بتای لوزالمعده ایجاد می‌شود.

معمولاً شروع دیابت نوع یک به صورت یکباره اتفاق می‌افتد. علائمی مثل کاهش وزن شدید، خستگی مفرط، نوشیدن بیش از حد معمول مایعات و تکرر ادرار به‌خصوص در زمان خواب شبانه همگی به عنوان زنگ خطری از این بیماری در کودکان و نوجوانان هستند.  این نوع از دیابت با خطر بروز کتوز همراه است و برای کنترل قند نیاز به ایجاد تغییرات در سبک زندگی فرد وجود دارد. مهم‌ترین این تغییرات عبارت‌اند از:

• رعایت برنامه انسولین و استفاده مرتب از داروها
• پیروی از برنامه غذایی تنظیم شده
• داشتن فعالیت بدنی روزانه
• اندازه گیری مرتب قند خون در خانه

همه این تغییرات با هدف کنترل قند خون در دامنه قابل قبول و پیشگیری از عوارض بیماری انجام می‌شود تا کیفیت زندگی فرد دیابتی آسیب نبیند.

۲) دیابت نوع ۲

دیابت نوع ۲ بیشتر بزرگسالان را گرفتار می‌کند و به‌خاطر ایجاد مقاومت به انسولین یا نداشتن عملکرد انسولین بروز می‌کند متأسفانه نداشتن تحرک کافی و مصرف بیش از حد غذاهای آماده در زندگی امروزی باعث شده این بیماری بیشتر از گذشته بزرگسالان را گرفتار کند و حتی به سراغ کودکان و نوجوانان هم بیاید.

بیماری دیابت نوع ۲ بیشتر در بزرگسالان با چاقی دور شکم، پرفشاری خون و چربی خون بالا دیده می‌شود. عمدتاً روند بروز این بیماری به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد و اگر بیمار آزمایش‌های سالانه را انجام دهد متوجه تغییر در قند خون ناشتا می‌شود و بیماری زودتر تشخیص داده می‌شود. تشخیص به‌موقع بیماری دیابت در پیشگیری از عوارض این بیماری مهم است.

متأسفانه بسیاری از مبتلایان دیابت نوع دو از بیماری خود مطلع نیستند و تشخیص دیابت به زمانی موکول می‌شود که یا عوارض این بیماری تظاهر پیدا می‌کند یا به دلیل دیگری به پزشک مراجعه می‌کنند و آزمایش خون می‌دهند.

دیگر انواع بیماری دیابت

• دیابت به علت اختلال در غدد درون‌ریز مثل غده هیپوفیز، غده فوق کلیه، غدد برون‌ریز لوزالمعده به علت التهاب پانکراس
• دیابت به دلیل مصرف برخی از داروها مثل کورتون، اینترفرون آلفا و انواع دیگری از داروهاست.
• مشکلات ژنتیکی
• عفونت‌ها
•  بیماری‌های نادر خودایمنی

دیابت بارداری

حدود ۶ درصد از زنان باردار دچار دیابت بارداری  می‌شوند و اغلب از هفته ۲۰ بارداری به بعد این حالت بروز می‌کند معمولاً غربالگری برای دیابت بارداری در سه‌ماهه دوم و بین هفته ۲۸-۲۴ بارداری انجام می‌شود. مادران با علائم ذکر شده در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری هستند.

• مادران مبتلا به چاقی
• با سابقه خانوادگی دیابت
• سن بیش از ۳۰ سال
• داشتن نوزاد با وزن بیش از ۵/۴ کیلوگرم
• مادران مبتلا به پرفشاری خون

اما بیش از نیمی از زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری هیچ‌کدام از این عوامل خطر را ندارند.

معیار تشخیص بیماری دیابت بارداری کمی متفاوت است و قند خون ناشتا بالای ۹۲ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و قند دوساعته بالای ۱۵۳ به‌عنوان دیابت بارداری مشخص می‌شود.

دیابت بارداری اگر کنترل نشود چه مشکلاتی ممکن است به وجود بیاید؟

کنترل دیابت بارداری ضروری است و مادر بهتر است تحت‌نظر پزشک متخصص و متخصص تغذیه بقیه دوران بارداری را سپری کند.

دیابت بارداری منجر به افزایش وزن بیش از اندازه در جنین می‌شود. این امر به نوبه خود باعث سختی در زمان زایمان و بروز مشکلات برای مادر و جنین می‌شود. به‌علاوه افزایش احتمال بروز زردی و مشکلات تنفسی در نوزادان زنان با دیابت بارداری دیده شده است.

معمولاً پس از بارداری قند خون به وضعیت طبیعی برمی‌گردد. نیمی از زنان مبتلا به دیابت بارداری در طی مدت ۱۰ تا ۲۰ سال از زمان زایمان به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند.

کلینیک تخصصی درمان واریس و بیماری های وریدی دکتر مهرداد اقدسی
فلوشیپ فوق تخصصی قلب و عروق