علت ورم پا در سالمندان | درمان ورم پاها در افراد مسن

ورم پا در سالمندان مشکل شایع و مهمی است که می‌تواند تأثیرات جدی بر روی کیفیت زندگی آن‌ها داشته باشد. کاهش عملکرد سیستم عصبی و عروقی در سنين بالا ،باعث تخلیه ناکافی مایعات و افزایش فشار در عروق پا می‌شود.

همچنین، ورم پا می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات جدی مانند بیماری‌های قلبی، کلیوی و عروقی باشد.

در اين مقاله‌ به راهکارها و روش‌های تشخیص، پیشگیری و مداخله جهت کاهش ورم پا در سالمندان پرداخته می‌شود تا وضعيت سلامتی آنها را بهبود داده و کیفیت زندگی آنها تسهیل شود.

دلایل ورم پا در سالمندان

ورم پا در افراد مسن دلایل گوناگونی دارد که سه دلیل شایع آن عبارت است از:

۱. کم‌شدن فعالیت‌های روزانه و نشستن‌های طولانی‌مدت

۲. ابتلا به بیماری، خصوصاً بیماری‌های قلبی، کلیوی، کبدی یا کم‌کاری تیروئید

۳. مصرف داروهای مختلف، به‌خصوص داروهای مسکن

علت ورم پا در سالمند دیابتی

تورم پاها در سالمندان دیابتی موضوع شایعی است که نیاز به توجه بیشتری دارد.

همواره علت‌های عمومی مانند بی تحرکی و … مد نظر باشد و در این بیماران توجه خاص به احتمال بیماری کلیوی، عفونت‌ها و عوارض ناشی از داروها مبذول گردد.

علت ورم قوزک پا در سالمندان چیست؟

ورم قوزک پا معمولا دوطرفه است و البته ممکن است ورم در یک قوزک بیشتر از دیگری باشد. ورم دو طرفه قوزک ناشی از علل عمومی مانند: بی تحرکی، بیماری‌های قلبی کلیوی عروقی و یا عوامل آلرژیک و عفونی و مانند آن می‌باشد.

ورم يک طرفه قوزک خصوصاً اگر جديدا ايجاد شده و همراه درد است؛ نشانگر آسیب‌های موضعی مانند پيچ خوردگی است.

علت ورم روی پا در سالمندان چیست؟

ورم روی هر دو پا معمولاً ناشی از علل عمومی دیگر مانند بی تحرکی، بیماریهای قلبی، کلیوی، عروقی و یا عوامل آلرژیک، عفونی و مانند آن است. معمولاً ورم در هر دو پا یکسان نیست و یک پا ورم بیشتری را نشان می‌دهد .

در مواردی ممکن است فقط روی یک پا ورم کرده باشد که احتمال  آسیب یا عفونت موضعی را مطرح می‌کند.

چگونه بی‌تحرکی باعث ورم پا در افراد مسن می‌شود؟

وقتی فرد برای مدت طولانی نشسته یا به طور مداوم فعالیت بدنی ندارد، عضلات پا فعال نمی‌شوند و به طور طبیعی عملکرد پمپ ماهیچه‌های ساق پا کاهش می‌یابد و در نتیجه فشار خون در عروق مویرگی و سیاهرگی پا افزایش می‌یابد.

* (پمپ عضلات ساق را به عنوان قلب دوم می‌شناسیم. قلب دوم مسئول بازگشت وریدی از پاها به سمت قلب است.)

فشار اضافی در عروق پا می‌تواند باعث نشتی مایع و رسوب مواد در اطراف بافت‌ها شود که در نتیجه باعث ورم پا می‌شود. از طرف دیگر به دنبال بی تحرکی، مایع لنفاوی به خوبی تخلیه نمی‌شود و عدم تخلیه مناسب مایع لنف نیز در تشدید تورم موثر می‌باشد.

ورم پا در سالمندان نشانهٔ کدام بیماری است؟

 هرگاه فرد سالخورده‌ای دچار تورم پا شد، در مرحلهٔ اول، برای بررسی نارسایی قلبی، لازم است اکوکاردیوگرافی انجام شود. همچنین آزمایش‌های اصلی برای تشخیص دلیل ورم پا، آزمایش‌های مربوط به کبد و کلیه و تیروئید است. اختلال کبد و کلیه از دلایل مهم ورم پاها هستند. کم‌کاری تیروئید هم از بیماری‌های مهمی است که ممکن است علت ورم پا باشد.

گاهی برای رسیدن به تشخیص دقیق‌تر ممکن است پزشک معالج مجبور شود بررسی‌های بیشتری انجام دهد. مثلاً اگر بیماری به ورم یک پا دچار شده باشد و همراه آن درد و قرمزی پوست و داغی داشته باشد، احتمال دارد خون لخته شده باشد. این لخته شدن خون با سونوگرافی داپلر و آزمایش دی‌دایمر که نوعی آزمایش خون است، تشخیص داده می‌شود.

لخته‌شدن خون و ورم پا

لخته‌‌‌شدن خون در دوران سالمندی، شایع‌تر است. بنابراین لازم است افراد از این بیماری و علائم آن اطلاع کافی داشته باشند.

ورم پا همراه با درد و قرمزی پوست و داغی موضعی از علائم لخته‌شدن خون است. اگر در فرد سالمندی این علائم را دیدید، باید به نزدیک‌ترین مرکز پزشکی مراجعه کنید تا پزشک با درخواست آزمایش اورژانسی دی‌دایمر و سونوگرافی داپلر تشخیص قطعی بدهد. حتی ممکن است با تشخیص پزشک، بیمار در بیمارستان بستری شده و مراحل درمان قطعی لخته خون در پا  توسط پزشک معالج شروع شود.

مصرف چه داروهایی باعث ورم پا در سالمندان می‌شود؟

معمولاً سالمندان هم‌زمان چندین دارو مصرف می‌کنند و افراد خانواده باید بر نحوۀ مصرف داروها نظارت کنند. همهٔ اعضای خانواده در قبال پدر و مادر سالمند خود مسئول هستند و فقط خریدن دارو برای آنان، کافی نیست؛ بلکه باید در نحوۀ مصرف داروها نیز به آن‌ها کمک کنند.

نزدیکان سالمندان در هر مرتبه مراجعه به پزشک معالج، باید داروها و نحوهٔ مصرف آن‌ها را هماهنگ کنند تا در روند درمان مشکلی پیش نیاید. این تأکید از آن روست که حتی دیده شده بعضی سالمندان بیمار، هم‌زمان سه داروی مشابه را از سه شرکت مختلف با نام‌های متفاوت تهیه و مصرف می‌کنند. ممکن است یکی از عوارض جانبی مصرف داروها، ورم پا باشد.

داروهای پرمصرفی که ممکن است ورم پا ایجاد کنند از این قرارند:

• داروهای فشارخون مانند آملودیپین (نورواسک)، نیفدیپین (آدالات)
• داروهای ضد التهاب و ضد درد مانند آسپرین، بروفن، سِلُکسیب، ناپروکسن
• بعضی داروهای دیابت مانند متفورمین
• داروهای هورمونی دارای استروژن و پروژسترون
• داروهای ضد افسردگی
• بعضی داروهای تجویزی برای آلزایمر و پارکینسون، به‌ترتیب مانند ممانتین و پرامیپکسو

علل ورم پا در سالمندان براساس ناحیۀ متورم

توجه: اصولاً تشخیص علت ورم، برعهدۀ پزشک معالج است. در اینجا صرفاً برای آگاهی بیشتر، بعضی از علل تورم موضعی بیان می‌شود.

• علت ورم روی پا و انگشتان در سالمندان
• واكنش آلرژیك به گزش حشره
• التهاب در قسمت‌های مختلف اجزای مفصلی شامل تاندونیت بورسیت
• عفونت‌های موضعی و آبسه ناشی از كفش تنگ، ناخن فرو رفته
• نقرس كه معمولا انگشت بزرگ پا درگیر می‌شود
• زگیل كف پا
• تومور

علت ورم مچ پا در سالمندان

• التهاب اجزای مفصلی مانند ارتریت و تاندونیت
• ضربه، کشیدگی، فشار بیش از اندازه به مفصل مچ پا
• آرتروز مفصل
• عفونت
• واکنش آلرژیک مانند گزش
• تومور
• درصورت مادرزادی‌بودن، احتمالاً ناشی از اختلال عروقی است

علت ورم ساق پا در سالمندان

• ضربه و صدمۀ فیزیکی به ساق ممکن است باعث تورم شود
• عفونت بافتی (سلولیت) و آبسه
• تومور
• خونریزی داخل عضله
• لخته‌شدن موضعی خون

علل ورم زانو در سالمندان

• عوارض ناشی از ضربه یا فشار یا حرکت‌های فیزیکی به مفصل زانو
• التهاب اجزای مفصل زانو، مانند آرتریت مفصلی سینوویت
• پاره‌ شدن کیست بیکر
• تومور
• عفونت
• آرتروز مفصل

علت ورم دست و پا و بدن در سالمندان

ورم بدن معمولا به بیماری‌های زمینه‌ای سالمندان مربوط می‌شود و بیماری قلبی (نارسایی قلب) احتمالاً مهم‌ترین دلیل باشد. احتمال وجود بیماری‌های دیگر از این قرار است:

• کبد، کلیه، تیروئید
• اختلالات جذب پروتئین
• سوء تغذیۀ شدید
• تومور

علائم ورم پا در سالمندان چیست؟

اعضای مسن خانواده، ریشه و اساس هر خانواده محسوب می‌شوند. همیشه باید مراقب ریشه و اساس خانواده بود. اطرافیان اگر به‌موقع متوجه علائم اولیه در این عزیزان شوند و با پزشک معالج مشورت کنند، امید است بتوان از مشکلات احتمالی پیشگیری کرد یا بروز این ‌مشکلات را به تأخیر انداخت. در مجموع، به نشانه‌‌های زیر باید اهمیت بیشتری داد:

• احساس خستگی و سنگینی پاها
• تنگ‌شدن کفش
• پف‌کردن پلک‌ها
• افتادن جای کش جوراب روی پاها

عوارض اِدم (edema) یا آب‌آوردن پاها در سالمندان

• ممکن است سنگین‌شدن و ورم پا به‌ حدی باشد که سالمندان را در راه‌رفتن دچار مشکل کند.
• ممکن است خارش شدید ناشی از ورم، زخم و خراشیدگی ایجاد کند.
• احتمال دارد در ناحیهٔ متورم (سلولیت) عفونت ایجاد شود. در این حالت ممکن است نیاز باشد بیمار در بیمارستان‌ بستری‌ شود.
• ممکن است خطر ابتلا به زخم‌‌های پوستی افزایش یابد.
• ممکن است پوست ترک بخورد و مایع میان‌بافتی به‌صورت ترشح از آن بیرون آید.

درمان ورم پا در سالمندان

برای دستیابی به درمان صحیح، تشخیص اولیه بسیار حیاتی است. افراد مسن اگر به بیماری‌های زمینه‌ای مانند کم‌کاری تیروئید، بیماری قلبی، کبدی یا کلیوی مبتلا باشند، درمان آن‌ها، ورم‌های ایجادشده را نیز محو می‌کند.

پزشک معالج باید داروهای مصرفی بیمار را به‌دقت بررسی کرده و در صورت نیاز، آن‌ها را تغییر دهد یا تنظیم کند. گاهی ممکن است به تشخیص پزشک، داروهای جدیدی مانند داروهای ادرارآور نیز تجویز شوند. برای کمک به روند بهبود بیمار، در منزل و با نظارت خانوادۀ سالمند باید کارهایی انجام شود. این کارها که آن‌ها را «درمان خانگی ورم پا» می‌نامیم، به‌قدری مهم است که اجرای صحیح آن‌ها در کنار دستورات پزشکی گامی مؤثر در روند درمان به ‌شمار می‌آید.

درمان ورم پای سالمندان با نرمش

انجام نرمش‌های ساده به شکل واضح میزان ورم را کم می‌کند.  ورم پا در سالمندان بخاطر بی تحرکی، مشکلات وریدی و داروهای مصرفی عمدتاً ایجاد می‌شود. انجام نرمش‌هایی که در ویدیو زیر می‌بینید در همه گروه‌های سنی ورم پا را کم می‌کند.

درمان خانگی ورم پا در سالمندان

• رژیم غذایی کم‌نمک

باید مصرف انواع مواد غذایی حاوی ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان ها را افزایش داد.

• سبزیجات برگ‌دار
• مارچوبه
• کدوتنبل
• آناناس
• لوبیاسبز
• انگور
• سیر
• چغندر
•  پیاز

از این دسته از مواد غذایی است. به‌علاوه، به‌جای استفاده از نمک، باید از دیگر چاشنی‌های بدون سدیم، مانند گیاهان معطر و مرکبات، برای طعم‌دارکردن غذا استفاده کرد.

• تحرک

داشتن فعالیت و تحرک روزانۀ مکرر بسیار مهم است. البته پیش از شروع هرگونه فعالیت ورزشی، سالمند یا خانوادۀ او حتماً باید با پزشک معالج مشورت کنند. همچنین سالمند باید از نشستن طولانی‌مدت به‌شدت بپرهیزد.

• جوراب واریس

پوشیدن جوراب طبی مناسب نیز از راهکارهای بسیار ساده است که سالمندان باید با تجویز پزشک از آن استفاده کنند.

• تنظیم مصرف مایعات

برای تأمین آب کافی بدن، لازم است افراد همیشه و به مقدار کافی آب بنوشند. اما اگر فردی به ورم مبتلاست، مصرف آب زیاد، شدت بیماری را افزایش می‌دهد. افراد مبتلا به ورم، برای مصرف مایعات باید از‌ پزشک معالج کمک بگیرند.

• ماساژدرمانی

ماساژ ملایمی که از انگشتان شروع شده و رو به بالا و به‌سمت ساق و ران ادامه یابد، باعث کاهش ورم می‌گردد. پیش از شروع ماساژدرمانی، حتماً باید با پزشک مشورت شود.

• بالانگه‌داشتن پاها

توصیه می‌شود که فرد بیمار، در طول روز، به‌مدت نیم‌ساعت پای خود را از سطح بدن بالاتر قرار دهد.

آیا درمان واریس مچ پا ورم ناحیه قوزک را کم می‌کند؟

درمان واریس با بهبود گردش خون به کاهش ورم ناحیه قوزک کمک می‌کند اما اگر ورم حالت مزمن پیدا کرده باشد و چند سالی است که ورم و تغییرات دیگر بوجود آمده بعید است که درمان واریس پا بتواند کاملا مسئله ورم مچ پا را برطرف کند.